میدان نقش جهان-انسان،طبیعت،معماری

میدان نقش جهان-انسان،طبیعت،معماری

توصیف میدان
یكى از آثار تاریخى ثبت شده در فهرست میراث جهانى، میدان نقش جهان اصفهان است كهاندكى بیش از ۴۰۰ سال عمر دارد (بقیه بیش از ۱۵۰۰ سال قدمت دارند) و با چهار اثرشاخص مسجدامام، مسجد شیخ لطفالله، كاخ عالىقاپو و بازار قیصریه شناخته مىشود. نقش جهان وقتى ساخته شد كه شاه عباس اول صفوى (۱۰۳۸-۹۹۶ ه.ق) پایتخت ایران را ازقزوین به اصفهان منتقل كرد و با كمك مشاور بزرگ و برجسته خود یعنى شیخ بهایى طرحجسورانهاى را براى شهرسازى پایتخت جدید درافكند. طرحى كه پس از اجرا، عنوان «نصفجهان» را براى اصفهان به ارمغان آورد و آن را در مقام باشكوهترین شهر قاره آسیانشاند

.میدان نقش جهان در میانه ی بالایی شهر اصفهان قرار دارد.در محل این میدان (قبل از آنكه شهر اصفهان به پایتختى صفویه انتخاب شود) باغى وسیع به نام نقش ‏جهان وجود داشته است. ». در کتاب تاریخ عالم آرای عباسی، ذکری از میدان نقش جهان آمده است. به هر حال پیش از احداث میدان به شکل فعلی، حداقل بخشی از باغ نقش جهان به نام میدان معروف بوده است. منابع گوناگون دیگر، بنای به شکل فعلی را در دوره سلطنت شاه عباس اول و به سال 1011 قمری دانسته اند. ولی به هرحال در سال 1004 قمری، جایگاهی به نام میدان نقش جهان در بخشی از باغ وجود داشته است. در دوره شاه‏ عباس اول، آن باغ را تا حدود امروزى آن وسعت داده و در اطراف آن مشهورترین و عظیم‏ ترین بناهاى تاریخى اصفهان به وجود آمده است. مساحت این میدان حدود 85 هزار متر مربع مى‏باشد. طول این میدان از شمال به جنوب بالغ بر 500 متر و عرض آن در حدود 150 متر است که نسبت طول به عرض آن تقریباً 3به1 است ومی توان گفت دارای ویژگی مدولاسیون می باشد كه این ویژگی باعث بزرگ دیده شدن این میدان میشود.این میدان در ابتدا کمی بزرگتر بوده وبازارهایی درکنارآن قرار داشته اما وقتی معمار آن می بیند که طاق بازارها رانش دارند،برای رفع آن فضاهایی را می سازد که باعث کوچک شدن میدان می شود.بعدها در زمان شاه صفی این دهانه ها تبدیل به مغازه می شوند.
در پیرامون میدان، مشهورترین و عظیم‌ترین بناهای تاریخی اصفهان مانند مسجد جامع عباسی یا مسجد شاه (در ضلع جنوبی)، مسجد شیخ لطف‌ الله (در ضلع شرقی)، عمارت عالی قاپو (در ضلع غربی) و سردر قیصریه (در ضلع شمالی) ساخته شده‌است. اطراف میدان را چهار بازار بزرگ احاطه کرده اند.
این میدان دارای چند محور است که در محور شمالی_جنوبی،قیصریه ومسجد امام قرار دارند.به علت اینکه قسمتی از قیصریه که دربالای تماشا خانه قرار داشته در حال فرو ریختن بوده،در جلوی آن مجبور به ساختن بازار شده اندومحوطه جلوی آن فضاهای بازی بوده که در آن کیوسکهای چوبی قرار می گرفته است. در دوره شاه‏ عباس و جانشینان او این میدان محل بازى چوگان و رژه ارتش و چراغانى و محل نمایشهاى مختلف بوده است. دو دروازه‌ سنگی‌ چوگان‌ در شمال‌ و جنوب‌ این‌میدان‌ تعبیه‌ شده ‌است‌. این میدان همچنین محل برگزاری جمعه بازارهای عظیم بوده است.
به عقیده عموم سیاحان خارجى میدان شاه یكى از بزرگترین میدانهاى جهان است. میدان نقش جهان شاهد بسیارى از خاطرات تاریخى ایران درچهار قرن اخیر بوده است. خاطرات زندگى شاه عباس كبیر و جانشینان او تا آخر عهد صفویه بااین میدان بزرگ تاریخى به هم آمیخته است .
معمارچیره دست اصفهانی علی‌اکبر اصفهانی ساخت مسجد امام و عالی‌قاپو رابر عهده داشته‌است. بر در مسجد امام نوشته شده‌است:
فکر تاریخ کرد راغب و گفت شد در کعبه در صفاهان باز

كه با محاسبه ی حروف ابجد مصراع دوم این شعر تاریخ اتمام ساخت این مسجد (1046) به دست می‌آید.
غیر از ابنیه ای که اکنون موجودند، بنا های دیگری نیز در میدان نقش جهان وجود داشته که به تدریج کابرد خود را از دست داده و از میان رفته اند. عمارت ساعت (که به کلی تخریب و بنای مسجد شیخ لطف الله بجای آن ساخته شد)، سرستونهای مرمرین که احتمالا از تخت جمشید شیراز به اصفهان آمده بودند(یکی به چهلستون منتقل شده و دیگری در موزه ایران باستان تهران قرار دارد)، 110 عراده توپ اسپانیایی (غنیمت فتح جزیره هرمز به وسیله امامقلی خان)، میله قاپوق به ارتفاع چهل متر در مرکز میدان (که امروزه به کلی از میان رفته است)،درب خورشید(جنوب عالی قاپو)ونقاره خانه(بر فراز قیصریه) از آنجمله اند.

علل اصلی ساخت این میدان:
1_چون در آن زمان فقط یك میدان یعنی میدان عتیق وجود داشته برای اینكه از جمعیت آنجا كاسته شود این میدان ساخته شد.
2_در آن زمان مكانی در اصفهان وجود نداشت كه تجار ،مخصوصاً تجار خارجی بتوانند در آن دادو ستد كنندوبا تجار ایرانی تبادل كالا كنند.
علل بزرگ ساخته شدن میدان
1_میدان عتیق چندان از این كوچكتر نبود.
2_رقابت با دربار عثمانی سبب می شدكه كشورمان از لحاظ عظمت و شكوه از آن امپراتوری چیزی كم نداشته باشد.
3_كاربری هایی كه برای این میدان در نظر گرفته بودند،چنین فضایی را می طلبید:
-بازی چوگان -محل رژه سپاه -برگزاری جشن ها - محل كسب وكار

منظر عمومی میدان
اگر چه میانة میدان، از زمان احداث تا كنون، تغییرات و دگرگونی‌هایی را از جهات مختلف پذیرا بوده است، امّا آنچه كه بیش از همه باید مورد توجّه و امعان نظر قرار گیرد، ویژگی آن به هنگام احداث، و در واقع آگاهی به نظرات طرّاح و سازندة میدان است. شاید دقیق‌ترین توضیح و توصیف را جهانگردانِ آن دوران در مورد میدان نقش‌جهان ارائه كرده‌اند(در ذیل به طور كامل خواهید خواند).[3] برای نمونه آدام اوله‌آریوس (1671-1603) سرپرست هیئت آلمانی كه در زمان شاه‌صفی به ایران آمده است در مورد میدان شهر اصفهان می‌نویسد: “میدان شهر عریض است و700 قدم طول و در حدود 200 قدم عرض دارد. در غرب میدان طاق‌نماهای زیبا و یك‌شكلی ساخته‌اند كه اختصاص به زرگری و جواهرسازی دارد و جلویشان درخت كاشته‌اند. در شرق، طاق‌نماهای عریض‌تری هست كه در آنجا طبل و سرنا می‌نوازند. در جنوب میدان، مسجد صاحب‌الزّمان، و در شمال، بازار واقع است و در وسط میدان مسابقات ورزشی انجام می‌شود. قصر پادشاه را دیوار بلند احاطه كرده و روزها 3 تا 4 نفر و شبها 15 نفر از آنجا محافظت می‌كنند”[4] پی‌یترو دلاواله نیز می‌گوید: “اطراف میدان نهر پرآبی جاری است كه در وسط آن سنگ‌هایی برای رفت‌و‌آمد پیاده‌ها قرار داده‌اند و بین این نهر و دكّان‌ها به خطّ مستقیم درخت‌های پُرشاخ‌و‌برگ و یكسان كاشته‌اند كه چند وقت دیگر وقتی برگ‌های آنها بروید به نظرم زیباترین منظر عالم را تشكیل خواهند داد. وسط تمام میدان با سنگ‌های ریز فرش شده و برای دویدن یا اسب‌سواری موقعیّتی بهتر از آن وجود ندارد”. ملاحظه می‌شود كه دلاواله واژه‌های “زیباترین” و “بهترین” موقعیّت را برای میدان به كار برده است، كه این دو ویژگی به كاربرد دو گروه از عناصر طبیعی زنده (گیاه و آب) و سنگریزه مربوط می‌شود. مقابل سردر بازار و مسجد امام حوض‌هایی به محیط 70 پا و عمق 10 پا با دیواره‌های سنگی وجود داشته است كه همواره آب زلال در آنها جریان داشته است (شاردن، به نقل از هنرفر، 1363، ص582)، این در حالی است كه حوض سنگی مقابل مسجد امام امروزه خالی از آب و به صورت گودالی سنگی مقابل دید ناظر قرار دارد. شاردن توضیح می‌دهد كه نهر دور میدان “با آجر یا آهك سیاه كه از سنگ سخت‌تر است ساخته شده. این نهر به عرض 6 پا و ازاره‌های آن از سنگ سیاه و پیاده‌رو آن به اندازه‌ای است كه چهار نفر به آسانی می‌توانند روی آن پهلوی یكدیگر حركت كنند. بین این نهر و اطاق‌های اطراف میدان فضایی به عرض 20 پا وجود دارد”.